W listopadzie tego roku odbędą się wybory samorządowe.
Tymczasem zakończyły się już w parlamencie prace nowelizujące
ordynację wyborczą do samorządów oraz zwiększające udział obywateli
w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania
organów publicznych. Zmiany zapewnią transparentność procesu
wyborczego by już nie dochodziło do wątpliwości jakie miały miejsce
choćby w 2014 roku, gdy w wyborach do sejmików wojewódzkich aż 18
procent głosów uznano za nieważne, co było rekordem w skali całej Unii Europejskiej.
Organizacja wyborów samorządowych przejdzie pod kontrolę PKW.
Obecna sytuacja, w której gmina odpowiadała za całość procesu
wyborczego jest patologiczna zwłaszcza w kontekście wyborów
samorządowych. Wszelkie urządzenia techniczne i oprogramowanie
usytuowane ma być na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i w
wyłącznej dyspozycji Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego
Biura Wyborczego. Przebieg wyborów w lokalu wyborczym będzie
transmitowany. Niezwłocznie po sporządzeniu protokołu, przed jego
przekazaniem do wyższej instancji jego kopia będzie wywieszona.
Mężowie zaufania będą mieli prawo uczestniczyć we wszystkich
pracach komisji, w tym rejestrowania obrazem i dźwiękiem jej pracy.
Liczenie głosów będzie się odbywało w obecności co najmniej 2/3
pełnego składu komisji. W wyborach w każdym lokalu wyborczym będą
działały dwie komisje wyborcze: pierwsza będzie pracowała do
zamknięcia lokali wyborczych, a druga będzie liczyła głosy. Zostanie
także wprowadzona od 2018 roku dwukadencyjność dla wójtów,
burmistrzów i prezydentów, a kadencja samorządowa, z
dotychczasowych czterech lat, będzie wydłużona do lat pięciu. Będzie
zakazane jednoczesne kandydowanie do władzy wykonawczej i
uchwałodawczej. Okręgi jednomandatowe do rad pozostaną w gminach
do 20 tys. mieszkańców, w pozostałych gminach wybory do rad będą się
odbywać według ordynacji proporcjonalnej.
Ustawa zwiększy także wpływ obywateli na samorządy, jak również
obywatelską kontrolę w całym procesie wybierania i sprawowania władzy
lokalnej. Obywatele w bezpośrednim głosowaniu będą decydowali o
części wydatków jednostek samorządów wszystkich szczebli. Obecnie
budżety obywatelskie funkcjonują tylko w niektórych samorządach.
Warto zatem upowszechnić te doświadczenia. Wprowadzone zostanie
szereg rozwiązań gwarantujących, że decyzje obywateli nie będą
blokowane przez urzędników. W miastach na prawach powiatu będzie
obowiązkowy budżet obywatelski o gwarantowanej wysokości
minimalnej 0,5% wydatków budżetu miasta. Zostanie wprowadzona
2
obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w samorządach wszystkich
szczebli. W ten sposób nastąpi możliwość realnego korzystania przez
obywateli z tego uprawnienia eliminując możliwość nadmiernego
zawyżania liczby wymaganych podpisów, czy też odkładania w
nieskończoność procedowania projektów obywatelskich.
Obrady organów przedstawicielskich (rad) będą obowiązkowo
transmitowane w internecie, a interpelacje i zapytania radnych uzyskają
umocowanie ustawowe. Władza wykonawcza będzie zobowiązania do
odpowiedzi w ciągu 14 dni, a treść zapytań i odpowiedzi będzie z mocy
ustawy upubliczniania w Internecie. Wprowadzony zostanie obowiązek
elektronicznej rejestracji głosowań i upubliczniania rejestru głosowań
jawnych każdego radnego. Wyborcy muszą mieć pełen dostęp do
wiedzy, jak głosują i jak wypowiadają się ich przedstawiciele.
W radach gmin, powiatów i sejmikach powołane zostaną specjalne
komisje skarg, wniosków i petycji, dzięki którym zostanie nadana
szczególna ranga wnioskom składanym przez obywateli, problemom
przez nich sygnalizowanym, skargom na działalność urzędników. Każdy
klub radnych uzyska możliwość wniesienia jednego punktu obrad bez
możliwości jego zdjęcia. Rządząca większość nie będzie mogła unikać
debaty nad ważnymi, a niewygodnymi dla niej sprawami. Natomiast
przewodniczenie komisji rewizyjnej będzie zarezerwowane dla
przedstawiciela opozycji w radzie. Pracownicy zapewniający obsługę
biurową radnych zostaną poddani zwierzchnictwu służbowemu
przewodniczącego rady. Obecnie są zwykłymi urzędnikami
podlegającymi władzy wójta, burmistrza lub prezydenta. Nie może być
tak, że korespondencję czy spotkania radnych opozycji kontrolują
pracownicy bezpośrednio podlegli służbowo władzy wykonawczej.
Reforma Państwowej Komisji Wyborczej wejdzie w życie dopiero po
wyborach parlamentarnych w 2019 roku. Wówczas też zostanie wybrany
jej nowy skład. W związku z tym pojawia się nieprawdziwy zarzut, że
nastąpi upartyjnienie PKW. W Europie istnieją trzy podstawowe systemy
wyboru członków PKW. Najpopularniejszy model to mieszany
parlamentarno-sędziowski (taki jaki jest w Polsce) i jest on
rekomendowany przez Kodeks Dobrej Praktyki Wyborczej Komisji
Weneckiej. Występuje w 16 krajach Europy m.in. w Wielkiej Brytanii, na
Łotwie, w Hiszpanii, czy Portugalii. Wzorem tamtych rozwiązań
przewodniczącym musi być kandydat pochodzący z nominacji jednego z
organów sędziowskich (u nas będzie to TK i NSA). Pozostałych
kandydatów wybierze Sejm w stosunku proporcjonalnym do wielkości
klubów, ale największy z nich nie będzie mógł rekomendować więcej niż
trzech kandydatów. Oznacza to, że jeżeli PiS utrzyma samodzielną
większość po wyborach w roku 2019 (wtedy zmiany wejdą w życie) to
będzie mógł desygnować do składu jedynie 3 na 9 przedstawicieli.
3
Z tego wszystkiego jasno wynika, że głównym celem
proponowanych przez PiS zmian – które będą obowiązywać już w
wyborach samorządowych w listopadzie 2018 – jest zatem zwiększenie
przejrzystości i uczciwości wyborów, a także nadanie Polakom
rzeczywistych praw do współdecydowania w miejscu ich zamieszkania.
Jan Maria Jackowski
Źródło: W Naszej Rodzinie 2/2018